Η διαμόρφωση των εκλογικών παρατάξεων στην Ελλάδα του εικοστού αιώνα σημαδεύτηκε από δύο μεγάλα ρήγματα, τον Εθνικό Διχασμό (1915) και τις ένοπλες συγκρούσεις που ξεκίνησαν την τελευταία περίοδο της κατοχής και κορυφώθηκαν με τον εμφύλιο πόλεμο (1947 – 1949) (Νικολακόπουλος, 2012, σελ. 159). Παρόλη την ένταση που είχε προκαλέσει ο εμφύλιος, τα πολιτικά κόμματα συνέχιζαν τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες, τις εσωκομματικές διεργασίες και τις ευρύτερες πολιτικές ζυμώσεις. Στο τέλος του 1951 η βουλή ψήφισε το Σύνταγμα που άρχισε να ισχύει από τον Ιανουάριο του 1952. Μετά από αρκετούς κλυδωνισμούς, ανάμιξη του ξένου παράγοντα, ανώμαλες κυβερνητικές μεταβολές και διώξεις αριστερών πολιτών (αποκορύφωση η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη), η κοινοβουλευτική δημοκρατία καταλύεται το 1967 από τη δικτατορία των Συνταγματαρχών η οποία κατέρρευσε μετά και από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974. Στις 24 Ιουλίου 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επέστρεψε στην Ελλάδα από το Παρίσι, στο οποίο ευρισκόταν από το 1963, και ορκίστηκε πρωθυπουργός (Glogg, 2012, σελ. 242-290).
Τη νύχτα της 23ης προς την 24η Ιουλίου 1974, με την πάνδημη συμμετοχή στην υποδοχή του Κ. Καραμανλή, ο ελληνικός λαός έβαλε τέλος στα διχαστικά διλήμματα και διαδήλωσε την ενότητά του, σύναψε ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» και ανέθεσε στην «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας», να το υλοποιήσει.
Η πορεία προς τη θεσμική και πολιτική ανασυγκρότηση – κατά τη σύντομη μεταβατική περίοδο που άρχισε τον Ιούλιο του 1974 από τη συγκρότηση της κυβέρνησης ευρέος φάσματος μέχρι και τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 – σημαδεύτηκε από δύο κρίσιμες επιλογές: την απόφαση για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το μέλλον της μοναρχίας (διεξήχθη την 8η Δεκεμβρίου 1974, 30,8% υπέρ, 69,2% κατά) και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, το οποίο είχε τεθεί εκτός νόμου το 1947 (Νικολακόπουλος, 2012, σελ. 160 – 162).
Έτσι το 1974 είναι ταυτόχρονα annus horribilis και annus mirabilis. Ολέθριο γιατί σημαδεύτηκε από την πιο σκοτεινή εκδοχή του δικτατορικού καθεστώτος που προκάλεσε την οδυνηρή de facto διχοτόμηση της Κύπρου και καταπληκτικό για τη βελούδινη μετάβαση από τη δικτατορία σε μια γνήσια φιλελεύθερη δημοκρατία (Κλάψης, 2021, σελ. 267).
Όσοι δεν έζησαν ή δεν θυμούνται την περίοδο της μεταπολίτευσης θεωρούν αυτονόητη την πολιτική ομαλότητα, τον σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων, την ελευθερία του λόγου, την ελευθεροτυπία. Οι κατακτήσεις αυτές οφείλονται στους μακροχρόνιους και συχνά αιματηρούς αγώνες του ελληνικού λαού για τον σεβασμό της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας (που περιλαμβάνεται στα ισχύσαντα Συντάγματα από το 1864) και την ισότιμη πολιτική συμμετοχή. Καθήκον όλων μας είναι η διαφύλαξη του δημοκρατικού κεκτημένου, των ατομικών και συλλογικών ελευθεριών, του κράτους δικαίου και της κοινωνικής ειρήνης. Ο τρόπος είναι απλός: η συμμετοχή μας στις πολιτικές διαδικασίες. Συμμετοχή που «επαφίεται στον πατριωτισμό» μας.
Λυμπέρης Ζαμπέτας
Βιβλιογραφία
Glogg, R. (2012) ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα
Κλάψης, Α. (2021) 1974 – ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ. Αθήνα: ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Νικολακόπουλος, Η. (2012) ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΤΑ ΠΑΘΗ. Αθήνα: ΤΟ ΒΗΜΑ.