Στο παρόν λήμμα παρατίθενται αυτούσια τα κείμενα του συνδεσμικού ημερολογίου 2009 μια εξαιρετική εργασία της Στάμης Τσικοπούλου-Μαρτίνου
ΕΠΟΧΙΚΟ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΟ ΤΩΝ ΔΡΥΟΠΙΔΕΩΝ
Ο χρόνος κυλά και στο διάβα του τα πάντα αλλάζουν. Στις μεγάλες αλλαγές των τελευταίων χρόνων πολλά ήθη και έθιμα χάνονται και άλλα αλλοιώνονται σε τέτοιον βαθμό που να μην αναγνωρίζονται πια. Μαζί, χάνονται και ορισμένες βασικές πλευρές της ζωής των παλαιότερων γενεών. Τα ήθη, τα έθιμα, οι συνήθειες και γενικότερα ο τρόπος που ζούσαν οι άνθρωποι παλαιότερα, εμπεριέχουν πολλά πολιτισμικά στοιχεία, τα οποία οι νεότερες γενιές θα πρέπει να τα γνωρίσουν καλά, για να ζήσουν καλλίτερα το σήμερα και για να χτίσουν το αύριο σε πιο στερεά θεμέλια. Η κατασταλαγμένη εμπειρία και σοφία που κουβαλούν οι παλαιότερες γενιές αποτελούν χωρίς αμφιβολία έναν ανεκτίμητο πλούτο για τις νεότερες.
Παραδοσιακά κεραμικά και υφαντό της Δρυοπίδας
Με το παρόν ημερολόγιο του Συνδέσμου Δρυοπιδέων δεν προσπαθήσαμε απλώς να καταγράψουμε τα θερμιώτικα εδέσματα για λόγους καθαρά γαστριμαργικούς. Ο στόχος μας ήταν ευρύτερος. Η έρευνα της τοπικής κουζίνας προσπάθησε να κινηθεί μέσα σε ένα σύνθετο πλέγμα οικονομικών- κοινωνικών και πολιτισμικών σχέσεων. Σήμερα, που η ζωή τείνει να απομονώσει τους ανθρώπους και να υποβαθμίσει τις μεταξύ τους σχέσεις, η ανάδειξη της συλλογικότητας που υπήρχε στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν, προβάλλει σαν αναγκαιότητα. Η συνεύρεση των ανθρώπων με αφορμή την παρασκευή του φαγητού και την κατανάλωσή του ενώ παλιά ήταν μια υπόθεση καθαρά συλλογική, σήμερα υποτάσσεται όλο και περισσότερο στις τρέχουσες ανάγκες μιας γοργά εξελισσόμενης κοινωνίας που έχει ως κύρια χαρακτηριστικά τον καταναλωτισμό και τον άκρατο ατομικισμό.
Πριν από λίγες μόνον δεκαετίες η θερμιώτικη μικροκοινωνία ήταν καθαρά αγροτική. Οι Θερμιώτες, όπως και οι περισσότεροι κάτοικοι της νησιωτικής Ελλάδας, αντλούσαν τα προς το ζην από την καλλιέργεια μιας κατά κανόνα φτωχής γης. Λίγο το νερό από τις ετήσιες βροχοπτώσεις και η προσπάθεια να διευκολυνθεί η διείσδυσή του στο έδαφος αέναη. Μεγάλος ήταν και ο μόχθος να συγκρατηθεί το λιγοστό χώμα στις σκάλες` γι’ αυτό και οι ξωμάχοι συντηρούσαν με περισσή επιμέλεια τους τοίχους και τις βουλιάχτρες. Η ζωή στο νησί ήταν δύσκολη, η προσπάθεια για επιβίωση συνεχής και τα τρόφιμα λιγοστά. Όμως, είναι πέρα για πέρα αληθινό πως η ζωή είχε και ομορφιές που δεν υπάρχουν πια. Και οι ομορφιές αυτές δεν είχαν να κάνουν μόνο με τη φύση αλλά και με τον τρόπο που εκφραζόντουσαν οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή.
Ξεκινώντας την προσπάθεια καταγραφής των θερμιώτικων εδεσμάτων, είχαμε διαρκώς στον νου μας τη ζωή των απλών ανθρώπων του μόχθου, εκείνη του ζευγά, του θεριστή, του αγωγιάτη, του χτίστη, του αμπελουργού, της υφάντρας και της απλής νοικοκυράς, που κουμαντάριζε με μαεστρία όλο το νοικοκυριό, καταφέρνοντας με ελάχιστα μέσα να δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για το ευ ζην της οικογένειας.
Πολλά από τα φαγητά που περιγράφονται σ’ αυτό το ημερολόγιο, κρύβουν μια ολόκληρη ιστορία που προσπαθήσαμε να σκιαγραφήσουμε, έχοντας εξασφαλίσει ην αμέριστη βοήθεια και συμπαράσταση από πολλές Θερμιώτισσες και Θερμιώτες. Από τις μαρτυρίες τους, προκύπτει ότι τίποτα δεν ήταν μια απλή υπόθεση, ακόμα και το άναμμα της φωτιάς. Τα ξύλα, που ποτέ δεν ήταν άφθονα, έπρεπε με επιμέλεια να κοπούν στις ρεματιές, να γίνουν δεμάτια και να μεταφερθούν πολλές φορές στην πλάτη στο κελί ή στο Χωριό. Χρειαζόταν κόπος πολύς για να βγουν τα φρύγανα με τη μαναρένια, ύστερα να πατηθούν και να φορτωθούν στο γαϊδούρι ή στο μουλάρι. Όμως ό,τι μαγειρευότανε μ΄ αυτά είχε άλλη γεύση από τη σημερινή. Ακόμα και το βρασμένο γάλα αλλιώς μύριζε τότε. Αυτή την ευωδία προσπαθήσαμε να μεταφέρουμε στους σημερινούς χρήστες του ημερολογίου, καθώς και τον μόχθο του ξωτάρη που έβρισκε το βράδυ απάγκιο στο σπιτικό του και ένα ζεστό πιάτο φαΐ να τον περιμένει. Ένα φαΐ απλό, θρεπτικό και εύγευστο που η νοικοκυρά είχε μαγειρέψει με τα λιγοστά υλικά που διέθετε.
Περιγράφοντας το πριν από μερικές δεκαετίες θερμιώτικο διαιτολόγιο στο πλαίσιο του Ημερολογίου, ακολουθήσαμε αναγκαστικά την κυκλική εναλλαγή των εποχών. Έτσι, παρουσιάζουμε σε κάθε μήνα τα πιο χαρακτηριστικά φαγητά. Βέβαια, κάποια από αυτά επαναλαμβανόντουσαν, γιατί το διαιτολόγιο προσαρμοζόταν στη διαθεσιμότητα των τροφίμων που παράγονταν κατά κανόνα στο νησί και αντανακλούσε τον κύκλο της γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής. Για παράδειγμα, το σφάξιμο των χοίρων στα τέλη του Σεπτέμβρη – αρχές του Οχτώβρη, ερχόταν να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες του αγροτικού πληθυσμού σε πρωτεΐνες, τη στιγμή που η γαλακτοπαραγωγή είχε σταματήσει και τα πρωτοβρόχια καλούσαν τους ζευγάδες για την εξαντλητική εργασία του οργώματος. Ακόμα το διαιτολόγιο αντανακλούσε σε μεγάλο βαθμό και το έντονο θρησκευτικό συναίσθημα του Θερμιώτη. Γι’ αυτό και οι πρεσβύτεροι θυμούνται και ιστορούν την αυστηρότητα με την οποία εφαρμοζόντουσαν οι νηστείες του Σαραντάμερου, της Μεγάλης Σαρακοστής και του Δεκαπενταύγουστου. Όμως κι εδώ θα διαπιστώσει κανείς ότι κατά τις περιόδους των νηστειών οι αγροτικές εργασίες ήταν ηπιότερες και ίσως αυτό να μην ήταν εντελώς τυχαίο. Πάντως, κοιτάζοντας κανείς προσεκτικά την κυκλική εναλλαγή των φαγητών, διαπιστώνει ότι υπάρχει αρκετή σοφία πίσω από τις διατροφικές συνήθειες.
Δεν είναι βέβαια καθόλου τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια αμφισβητείται όλο και περισσότερο το διαιτολόγιο που κυριάρχησε στις πλούσιες χώρες της Δύσης με βάση την υπερκατανάλωση ζωικών πρωτεϊνών, ενώ παράλληλα επισημαίνεται η σημασία του μεσογειακού διαιτολογίου για μια υγιεινή διατροφή. Και βέβαια, το θερμιώτικο διαιτολόγιο αποτελεί μια από τις πολλές παραλλαγές που έχει το γενικότερο μεσογειακό πρότυπο. Οι σύγχρονες νοικοκυρές, Θερμιώτισσες και μη, που θα θελήσουν να το θέσουν σε εφαρμογή, θα διαπιστώσουν ότι πίσω από αυτά τα απλά φαγητά κρύβεται και πολλή νοστιμιά.
Λόγω του περιορισμένου χώρου του ημερολογίου παραλείψαμε πολλά. Ελπίζουμε ότι η προσπάθεια αυτή θα βρει στο μέλλον μιμητές που θα αναλάβουν να σκαλίσουν τις μνήμες των γερόντων και να συνάξουν τα στοιχεία της λαϊκής μας κληρονομιάς. Λέξη προς λέξη να τα μαζέψουν όταν ο αφανισμός τους μας προειδοποιεί για την εξαφάνιση της παράδοσης.
Το ημερολόγιο αυτό αφιερώνεται σ’ όλες τις Θερμιώτισσες που σε καιρούς δύσκολους με την ευρηματικότητα και τη νοικοκυροσύνη τους έθρεψαν γενιές και γενιές.
ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΤΟΥΣ 2009 ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΔΡΥΟΠΙΔΕΩΝ
Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Ιανουάριος Φεβρουάριος