της Γεωργίας Κουκέα*
«Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα, διό την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, διό την κατ’ αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής και διατάττομεν την διαληφθείσαν Γραμματείαν να δημοσιεύση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα».
Με το Β.Δ. 980/15.3.1838, καθιερώνεται η 25η Μαρτίου ως ημέρα εθνικής εορτής, τιμώντας την έναρξη της νικηφόρας επανάστασης των Ελλήνων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η επανάσταση του 1821 δεν ήταν η πρώτη εξέγερση των Ελλήνων κατά των Οθωμανών. Ήδη το 1457 σημειώνεται εξέγερση στη Μάνη κατά των Τούρκων, και στην συνέχεια αδιαλείπτως οι Έλληνες επαναστατούσαν εναντίον του τουρκικού ζυγού. Πλέον των εκατό, καταγράφονται από τους ιστορικούς οι επαναστατικές απόπειρες των Ελλήνων. Η εθνική τους συνείδηση, οδήγησε σύντομα τους Έλληνες να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη αντιμετώπισης του τούρκου κατακτητή. Σημαντικός παράγων στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων ήταν ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ιδεολογικό και φιλοσοφικό ρεύμα, του δευτέρου μισού του 18ου αιώνα, το οποίο, σύμφωνα με τον Κ.Θ. Δημαρά, αποτελεί γηγενές και ενδογενές φαινόμενο του ελληνισμού που συναντιέται με τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και επηρεάζεται από αυτόν, χωρίς όμως η αρχική του δυναμική να πάψει να είναι εγχώρια.
Η έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821 δεν συμπίπτει με ευνοϊκές διεθνείς συγκυρίες. Η στάση που τηρούν οι Μεγάλες Δυνάμεις είναι σταθερά αρνητική. Όμως, το ελληνικό φρόνημα, η ανάγκη αυτοθυσίας των Ελλήνων για την πατρίδα απέναντι στις βιαιότητες των Οθωμανών συνέβαλαν στην ανάπτυξη του κινήματος του φιλελληνισμού, το οποίο, σε συνδυασμό με την επιμέρους εξωτερική πολιτική της κάθε Ευρωπαϊκής Δύναμης, συνέτειναν στην αλλαγή του διεθνούς κλίματος. Όπως αναφέρει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος: «Μέχρι του 1821, η ιστορία της Ευρώπης, παρά τας γενναίας απόπειρας αι οποίαι είχον σημειωθεί εις την Ιταλίαν και αλλαχού, εφαίνετο υποκύπτουσα εις τα αναχρονιστικά συνθήματα. Εάν δεν απεφάσισαν οι Έλληνες να τολμήσουν ό,τι ετόλμησαν εις την Αγίαν Λαύραν και, παραλλήλως ή εν συνεχεία, καθ’ όλην την υπόδουλον χώραν, είναι ζήτημα εάν ο 19ος αιών θα εχαρακτηρίζετο σήμερον ως αιών των εθνοτήτων, δηλαδή της αποκαταστάσεως των εθνικών κρατών. Οι Έλληνες δεν απετίναξαν μόνον τον ζυγόν υπό τον οποίον οι ίδιοι ετέλουν, αλλά κατήργησαν εμμέσως την έννοιαν παντός ζυγού εις την Ευρώπην ολόκληρον, δημιουργήσαντες τας ηθικάς και πολιτικάς προϋποθέσεις διά την εκδήλωσιν των διαφόρων εθνικών εξεγέρσεων, αι οποίαι, είτε επιτυχούσαι, ως εν Ιταλία, είτε επανειλημμένως και τραγικώς κατασταλείσαι, ως εν Πολωνία, έδωσαν εις τον 19ον αιώνα το χρώμα του και το μέγα ιστορικόν του νόημα». Παναγιώτης Κανελλόπουλος,Τα Δοκίμια, τ. Β’, Ιστορικά Δοκίμια, Εκδ. Εταιρείας Φίλων Παν. Κανελλόπουλου, Αθήνα 1975, σ. 166.
Το ελληνικό φρόνημα ανδρειώθηκε και από την Ορθόδοξη πίστη. Ήδη, από τις πρώτες ημέρες της Επανάστασης ήταν εμφανής η θρησκευτική της διάσταση, ενώ θρησκευτικές αναφορές υπάρχουν σε όλα τα επίσημα κείμενα της Επανάστασης. Η ημέρα της 25ης Μαρτίου, ημέρα εορτασμού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, είχε οριστεί ως ημέρα έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης από τον αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας, Αλέξανδρο Υψηλάντη ”ως ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους“. Λέγεται πως υπήρχε προφητεία των μοναχών του Μεγάλου Σπηλαίου ότι αυτή την ημερομηνία θα συνέβαινε η αναγέννηση της Ελλάδος και οι Οθωμανοί της Πελοποννήσου, επειδή το γνώριζαν, κάθε χρόνο την ημέρα αυτή έπαιρναν έκτακτα μέτρα ασφαλείας… Όμως, το θρησκευτικό αίσθημα, η εθνική συνείδηση, η δίψα για ελευθερία και η αυτοθυσία των Ελλήνων, ανέτρεψαν τις επικρατούσες συνθήκες και οδήγησαν στην Εθνική Παλιγγενεσία.
Η λαμπρή ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, είναι, λοιπόν, ακόμη πιο χαρμόσυνη, καθώς ευαγγελίζεται την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, ο οποίος απετέλεσε παράδειγμα για ολόκληρη Ευρώπη, παραμένοντας διαχρονικός κι επίκαιρος.
* Η Γεωργία Κουκέα, φίλη του Συνδέσμου και του νησιού μας, είναι δικηγόρος με μεταπτυχιακές σπουδές στο Δημόσιο Δίκαιο.