Το υλικό για το παρόν κείμενο καθώς και οι φωτογραφίες της σχετικής συλλογής αντλήθηκαν, κυρίως, από το Συνδεσμικό Ημερολόγιο 2022 “Τα Θερμιώτικα Καμίνια”, μια εξαιρετική δουλειά του Ναυάρχου ε.α. Σταμάτη Βιτάλη, στον οποίο οφείλονται θερμές ευχαριστίες.
Στην καρδιά της Άνοιξης που «της αγάπης το δεντρί ανθούς και κλώνους κάνει», επειδή το ψωμί στο νησί είναι «κρίθινο και λίγο… φεύγουν τα Θερμιωτόπουλα… και στο Χωριό θα μείνουνε παπάδες και δασκάλοι…»1. Προορισμός οι περιοχές πέριξ των βιομηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων της πρωτεύουσας όπου λειτουργούν τα κεραμοποιεία, ο Βοτανικός, ο Κολωνός, τα Καμίνια, το Αιγάλεω.
Κάπως έτσι ξεκινά στα μέσα του 19ου αιώνα η σχέση της, εποχικής αρχικά, εν Αθήναις παροικίας των Δρυοπιδέων με τα κεραμοποιεία, τα καμίνια, που παρήγαγαν το βασικό δομικό υλικό για την ανοικοδόμηση της πρωτεύουσας. Εκεί η δουλειά είναι βαριά, συχνά ανασφάλιστη, οι συνθήκες σκληρές και η στέρηση –«ψωμί και δάχτυλο» – καθημερινό φαινόμενο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι Θερμιώτες με την εργατικότητα, το φιλότιμο, το πνεύμα οικονομίας και το επιχειρηματικό δαιμόνιο που τους διακρίνει κάνουν προκοπή. Αποκτούν δικά τους καμίνια (έξοχο παράδειγμα η κεραμοποιία Κοκκινογένη που μετεξελίχθηκε σε πρότυπη βιομηχανική μονάδα και κατέχει τα σκήπτρα στον χώρο), συμμετέχουν στην οικονομική και οικιστική ανάπτυξη της πρωτεύουσας και, εν πολλοίς, διαμορφώνουν τον χαρακτήρα των περιοχών που εγκαθίστανται.
Η σχέση των Θερμιωτών με τα καμίνια συμπλέκεται και με την ίδρυση και την ανάπτυξη του Συνδέσμου Δρυοπιδέων, καθώς ο σπόρος έπεσεν εις την γην την αγαθήν όταν «στις 12 Δεκεμβρίου του έτους 1866, εορτή του Αγ. Σπυρίδωνος, προστάτου της συντεχνίας των αγγειοπλαστών και κεραμοποιών μετά τη θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό του Αγ. Δημητρίου (συνοικίας Ψυρρή)… ερρίφθη… η ιδέα (από τους εορταστές ξενητεμένους πατριώτες μας αγγειοπλάστες Στεφανή Ιωάν. Μπουρίτη, Γιωργίτση Ιωάν. Λεβαντή, Νικόλαο ή Κολία Ιωάν. Λεβαντή, Αντώνιο Ιωάν. Βρεττό, Δημήτριο Λυμπέρη Λαρεντζάκη, Δημήτριο Ιωάν. Λαρεντζάκη, Πιπέρη ή Πιπεράκη Μιχ. Παπαμακάριο και Σταμάτη Γεωργ. Παπαγεωργίου) πραγματοποιήσεως εράνου μεταξύ των για την οικοδόμηση μεγάλου Ναού στην ίδια θέση που ήταν το χωματοσκεπές μικρό ναΰδριο όπου είχε στήσει το Χερουβικό της θρόνο μετά τη θρυλική εύρεση Της, η θαυματουργή Εικόνα της Παναγίας της Κανάλας»2. Αυτή η παρέα διευρύνθηκε γρήγορα και ξεκινώντας από τη διοργάνωση εκδρομών στο νησί και εκδηλώσεων στην πρωτεύουσα, προκειμένου να συμβάλει στην προκοπή της ιδιαίτερης πατρίδας και να συντηρήσει την πατριωτική ιδέα, το 1904 πήρε τη μορφή του Συνδέσμου Δρυοπιδέων. Σκοποί του Συνδέσμου ορίστηκαν, μεταξύ άλλων, «η εν αδελφική ομόνοια και αγάπη σύνδεσις και σύμπραξις των μελών αυτού προς την ηθικήν και υλικήν προαγωγήν της ιδιαιτέρας αυτών Πατρίδος Δρυοπίδος δι’ εκτελέσεως παντός είδους κοινωφελών έργων εν τη περιοχή της Κοινότητος Δρυοπίδος και εν τω ιδιοκτήτω χώρω του Συνδέσμου της τοποθεσίας «ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΝΑΛΑ»,… η ανάπτυξις της μεταξύ των μελών του Συνδέσμου αλληλεγγύης, η ηθική ενίσχυσις των Δρυοπιδέων ως και η υλική τοιαύτη των αποδεδειγμένως απόρων και αναξιοπαθούντων Δρυοπιδέων,… », και ως «Τακτικά μέλη δύνανται να εγγραφώσιν οι διαμένοντες μονίμως εις τους Νομούς Αττικής και Πειραιώς Δρυοπιδείς άρρενες και θήλεις (Δρυοπιδείς δε θεωρούνται οι γεννηθέντες ή καταγόμενοι εκ Δρυοπίδος)…»3. Όπως ήταν φυσικό, οι περιοχές με την υψηλότερη συγκέντρωση του πατριωτικού στοιχείου επιλέχθηκαν τόσο ως μεταβατική έδρα (Βοτανικός) όσο και για την ανέγερση της ιδιόκτητης Πατριωτικής Στέγης του Συνδέσμου (Αιγάλεω).
Η κοινωνική ομοιογένεια και τα χαρακτηριστικά της θερμιώτικης ψυχής, το ήθος, το φιλότιμο, η ευγένεια, ο σεβασμός, η ιδιαίτερη εκτίμηση της θέσης της γυναίκας, ο έρωτας, η οικογένεια, το μεράκι, το τραγούδι, το γλέντι επηρέασαν τις εργασιακές σχέσεις των παρεπιδημούντων, τόσο ως εργατών με την εργοδοσία αλλά και, αργότερα, ως εργοδοτών με το προσωπικό τους. Αυτό γίνεται φανερό από το σύνολο των συνεντεύξεων που περιλαμβάνονται στο ημερολόγιο (σχετικός σύνδεσμος παραπάνω) από τις οποίες προκύπτουν πέραν της νοσταλγίας, η αγάπη για τη δουλειά που έθρεψε τις οικογένειες, η υπερηφάνεια για την προσωπική προκοπή που επιτεύχθηκε έντιμα, με κεφάλαιο τα φυσικά εφόδια και τα ψυχικά χαρίσματα και η χαρά του τίμιου μόχθου. Η επαγγελματική συνεργασία, η οικιστική συγκέντρωση και η λειτουργία του Συνδέσμου Δρυοπιδέων, ως συνεκτικού κρίκου με τη γενέτειρα,4 συνέβαλαν καίρια στη διαμόρφωση της ταυτότητας των «αποδήμων» Θερμιωτών η οποία έχει ως κύρια στοιχεία την εξιδανίκευση της ιδιαίτερης πατρίδας και την πατριωτική αλληλεγγύη που αποτελούν άρρητα στοιχεία συλλογικής μνήμης και χαρακτηρίζουν διαχρονικά τη σχέση τους με τον τόπο εγκατάστασης και τη Δρυοπίδα.
Λυμπέρης Ζαμπέτας
1 Κατά τον Γιώργο Φραγκουλάκη ο «Μάης» δεν είναι απλώς ένα θερμιώτικο τραγούδι είναι ο «εθνικός ύμνος της Δρυοπίδας».
2 Άρθρο του Γιάννη Φραγκουλάκη στα Θερμιώτικα Νέα, φύλλο Ιουλίου 1988.
3 Άρθρα 2 και 4 Καταστατικού του Συνδέσμου Δρυοπιδέων Κύθνου (Θερμιά)
4 Σύμφωνα με τον μακαριστό π. Νικόλαο Παπαμακάριο
“Αν έλειπε ο Σύνδεσμος
και η Παναγιά η Κανάλα
δεν θα ‘βλεπε η Δρυοπίς
και τα παιδιά της τ’ άλλα” (Αύγουστος 1931)